ΑΤΟΜΙΚΗ ΒΟΜΒΑ ΜΕΓΑΤΟΝΩΝ ΟΛΗ Η ΠΑΡΑΔΟΔΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΠΟΥ ΑΝΑΤΙΝΑΖΕΙ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΠΛΑΝΕΣ ΟΛΩΝ ΑΥΤΩΝ ΠΟΥ ΛΕΝΕ : 1) ΟΤΙ Η ΘΕΙΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΕΛΕΙΤΕ ΚΑΘΕ ΗΜΕΡΑ 2) ΟΤΙ ΔΕΝ ΓΙΝΕΤΑΙ ΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΝΑ ΚΟΙΝΩΝΟΥΝΕ ΚΑΘΕ ΗΜΕΡΑ ΚΑΙ 3) ΟΤΙ ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ ΟΙ ΠΙΣΤΟΙ ΛΑΙΚΟΙ ΝΑ ΕΧΟΥΝΕ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥΣ ΑΓΙΟ ΑΡΤΟ ΔΗΛΑΔΗ ΘΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ.
ΔΕΙΤΕ ΜΕΡΙΚΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΓΙΟ - ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΓΙΟ - ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΙΟ - ΠΑΤΕΡΙΚΕΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΘΕ ΠΟΤΕ ΤΕΛΕΙΤΕ Η ΘΕΙΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΘΕ ΠΟΤΕ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΟΙΝΩΝΟΥΜΕ ΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟ ΑΝ ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ ΟΙ ΛΑΙΚΟΙ ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΑΡΤΟ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ.
Ἡ καθημερινή συμμετοχή τῶν πιστῶν στήν Θεία Εὐχαριστία (ἀλλά καί ἡ Θεία Κοινωνία ἐκτός ναοῦ, «κατ’ οἶκον», ἄνευ Ἱερέως, τόσο τῶν μοναχῶν, ὅσο καί λαϊκῶν), ἐκφράζεται μέ σαφέστερο τρόπο ἀπό τόν Μέγα Βασίλειο:
«Καί τό κοινωνεῖν καθ’ ἑκάστην ἡμέραν καί μεταλαμβάνειν τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ, καλόν καί ἐπωφελές…Τίς γάρ ἀμφιβάλλει, ὅτι τό μετέχειν συνεχῶς τῆς ζωῆς, οὐδέν ἄλλο ἐστί ἤ ζῆν πολλαχῶς; Ἡμεῖς μέντοιγε τέταρτον καθ’ ἑβδομάδα κοινωνοῦμεν· ἐν τῇ Κυριακῇ, ἐν τῇ Τετράδι, ἐν τῇ Παρασκευῇ καί τῷ Σαββάτῳ καί ἐν ταῖς ἄλλαις ἡμέραις, ἐάν ἦ μνήμη Ἁγίου τινός.
Τό δέ ἀναγκάζεσθαί τινα, μή παρόντος Ἱερέως, τήν κοινωνίαν τῇ ἰδίᾳ χειρί λαμβάνειν, μηδαμῶς εἶναι βαρύ, περιττόν ἐστιν ἀποδεικνύεται, διά τό κατά τήν μακράν συνήθειαν καί δι’ αὐτῶν τῶν ἔργων πιστώσασθαι. Πάντες γάρ οἱ κατά τάς ἐρήμους μονάζοντες, ἔνθα μή ἐστν Ἱερεύς, κοινωνίαν οἴκοι κατέχοντες, ἐφ’ ἑαυτῶν μεταλαμβάνουσιν. Ἐν Ἀλεξανδρείᾳ δέ καί ἐν Αἰγύπτῳ, ἕκαστος καί τῶν λαῶν τελούντων, ὡς ἐπί τό πλεῖστον ἔχει κοινωνίαν ἐν τῷ οἴκῳ αὐτοῦ καί ὅτε βούλεται μεταλαμβάνει δι’ ἑαυτοῦ. Ἅπαξ γάρ τοῦ Ἱερέως τήν θυσίαν τελειώσαντος καί δεδωκότος, ὁ λαβών αὐτήν καί μεταλαμβάνων πιστεύειν ὀφείλει, ὡς παρ’ αὐτοῦ Ἱερέως μεταλαμβάνειν ὀφείλει. Καί γάρ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ ὁ Ἱερεύς ἐπιδίδωσι τήν μερίδα καί κατέχει αὐτήν ὁ ὑποδεξάμενος μετ’ ἐξουσίας ἁπάσης καί οὕτω προσάγει τῷ στόματι τῇ ἰδίᾳ χειρί. Ταυτόν τοίνυν ἐστί τῇ δυνάμει, εἴτε μίαν μερίδα δέξηταί τις παρά τοῦ Ἱερέως, εἴτε πολλάς μερίδας ὁμοῦ» («Πρός Καισαρίαν Πατρικίαν», P.G. 32, 484 – 485).
ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΣΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ
Περιεχόμενα
Προλεγόμενα.
Ὁ σκοπός τῆς Θείας Λειτουργίας.
α. Λειτουργικές μαρτυρίες.
β. Πατερικές μαρτυρίες.
Ὁ ἐπιούσιος ἄρτος τῆς Κυριακῆς Προσευχῆς.
Α. Ἡ πρακτική τῆς Πρωτοχριστιανικῆς Ἐκκλησίας.
Πατέρες καί Ἀπολογητές γιά τήν συχνότητα συμμετοχῆς.
Β. Ἡ ἐκκλησιαστική πρακτική μέχρι τόν 15ο αἰώνα.
Ἱεροκανονικές Διατάξεις.
Τά μοναστηριακά Τυπικά.
Γ. Ἡ Φιλοκαλική Ἀναγέννησις τῶν Κολλυβάδων Πατέρων (18ος αἰ.).
Ἅγ. Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης καί ἅγ. Μακάριος ἀρχιεπ. Κορίνθου.
Δ. Ἡ Φιλοκαλική Ἀναγέννησις στίς Παραδουνάβιες Ἡγεμονίες καί τήν Ρωσία.
Ἅγ. Παΐσιος Βελιτσκόφσκυ - Στάρετς τῆς Ὄπτινα - Ἱερομάρτυς Νεκτάριος, Στάρετς τῆς Ὄπτινα - ἅγ. Ἰωάννης τῆς Κροστάνδης.
Ε. Συνοδικές Ἀποφάσεις.
α. Τοῦ Πατριαρχείου ΚΠόλεως.
β. Τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος.
γ. Τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας.
Στ. Νεώτερες μαρτυρίες.
Ἐπίσκοπος Διοκλείας Κάλλιστος - Πρωτ. Ἰωάννης Ρωμανίδης - Ἀρχιμ. Ἠλίας Μαστρογιαννόπουλος - Ἀρχιμ. Γερβάσιος Παρασκευόπουλος – Ἀρχιμ. Εὐσ. Ματθόπουλος - Πρωτ. Κων. Καλλίνικος - Καθηγητής Παναγιώτης Τρεμπέλας – Καθηγητής Μᾶρκος Σιώτης.
Προλεγόμενα
Ἡ μελέτη τοῦ θέματος τῆς συχνότητος συμμετοχῆς στό Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας καί τῆς προετοιμασίας γιά τήν συμμετοχή, σέ σχέση μέ τήν νηστεία, προέκυψε ἀπό τήν δίωξη Ἱερομονάχου (Σλαυϊκῆς καταγωγῆς) ἀπό τόν Ἐπίσκοπό του (Ἑλληνικῆς καταγωγῆς), μέ τήν ἐπιβολή μάλιστα πολυμήνου ἀργίας, σέ σχέση μέ τό θέμα αὐτό. Γιά τόν λόγο αὐτό, σέ συννενόηση μέ τόν καθ’ ὕλην ἁρμόδιο Καθηγητή κ. Βλάσιο Σαββίδη, τό θέμα περιελήφθηκε στήν διδακτέα ὕλη τοῦ α’ ἑξαμήνου τοῦ τρέχοντος ἀκαδημαϊκοῦ ἔτους 2011 – 2012, μέ σκοπό νά προβληθεῖ ὡς πρόβλημα καί νά προκληθεῖ ἡ συμμετοχή καί ἄλλων ἐνδιαφερομένων (ἐκκλησιαστικῶν καί ἀκαδημαϊκῶν παραγόντων) στήν ἐπεξεργασία του.
Ὅπως φαίνεται, παρά τήν Φιλοκαλική Ἀναγέννηση τοῦ 18ου καί 19ου αἰ., τῶν χλευαστικῶς ὀνομαζομένων Κολλυβάδων Πατέρων, οἱ δύο αὐτές παράμετροι ἐξακολουθοῦν νά ἀπασχολοῦν κάποιους κύκλους τοῦ Ἑλληνικοῦ ἐκκλησιαστικοῦ χώρου. Ἐνῶ τό θέμα θά ἔπρεπε νά θεωρεῖται λυμένο, παρατηροῦνται ἀκρότητες ξένες πρός τό πνεῦμα καί τήν σχετική διδασκαλία τῶν Ἁγίων Πατέρων, τήν αἰωνόβιο πρακτική τῆς Ἐκκλησίας καί τούς Ἱερούς Κανόνες Της, τόσο σέ ὅτι ἀφορᾶ τήν συχνότητα συμμετοχῆς, ὅσο καί σέ ὅτι ἀφορᾶ τήν προετοιμασία γιά τήν συμμετοχή, σέ συνάρτηση μέ τόν θεσμό τῆς νηστείας.
Ὁ Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱερισσοῦ, ἀρχιμ. Χρυσόστομος Μαϊδώνης, στήν ἔκδοση τοῦ περισπούδαστου ἔργου τοῦ ἁγ. Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, «Περί τῆς συνεχοῦς Μεταλήψεως τῶν Ἀχράντων τοῦ Χριστοῦ Μυστηρίων» (Ἐκδόσεις ΜΥΡΙΟΒΙΒΛΟΣ, σέ νεοελληνική ἀπόδοση, γ’ ἔκδοση 2009· τό ἔργο αὐτό θά χρησιμο-ποιοῦμε στή συνέχεια), σημειώνει στόν Πρόλογό του, ἀναφερόμενος στίς ἐπιπτώσεις τοῦ Φιλοκαλικοῦ Κινήματος στήν σύγχρονη Ἑλληνική ἐκκλησιαστική ζωή:
«Ὁ ἅγ. Νικόδημος καί ὁ ἅγ. Μακάριος, εἶναι οἱ πιο σπουδαῖοι ἐκπρόσωποι τοῦ Φιλοκαλικοῦ Κινήματος, ἑνός κινήματος πνευματικῆς ἀνανεώσεως μέσα στήν Ἐκκλησία. Ἡ Τουρκοκρατία εἶχε ὁδηγήσει σέ μία παρακμή τήν πνευματική ζωή τῶν Χριστιανῶν τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Ἡ τήρησις τῶν Ἱερῶν Κανόνων, ἡ συχνή συμμετοχή στή Θεία Κοινωνία, ἡ ἐπιστροφή στούς Πατέρες, ἡ ἄσκησις τῆς νοερᾶς προσευχῆς καί ἡ ἀναγέννησις τοῦ Μοναχισμοῦ, ἦταν οἱ βασικότεροι σκοποί αὐτοῦ τοῦ Κινήματος…
Δυστυχῶς μποροῦμε νά ποῦμε, ὅτι ἡ καθεστηκυΐα νοοτροπία δέν ἀνατράπηκε. Στόν Ἑλλαδικό χῶρο ἐλάχιστα ἐπηρέασε τό Φιλοκαλικό Κίνημα. Κυρίως οἱ καρποί αὐτοῦ τοῦ ἀγώνα, φάνηκαν στό τέλος τοῦ 19ου καί στόν 20ο αἰώνα. Καί χαρακτηρίζει μία μερίδα λαοῦ πού ἔχει σχέσι μέ τήν λειτουργική ζωή τῆς Ἐκκλησίας, ἐκκλησιάζεται, ἐξομολογεῖται, ἀγωνίζεται στήν πνευματική ζωή. Ὁ περισσότερος λαός καί σήμερα εἶναι μακρυά ἀπό τό Ποτήριο τῆς ζωῆς. Καί αὐτός ὁ περισσότερος λαός ἀξακολουθεῖ καί φέρνει τίς ἴδιες δικαιολογίες γιά νά δικαιολογῆ αὐτή τήν ἀπομάκρυνση. Σ’ αὐτή τήν νοοτροπία βρίσκονται οἱ περισσότεροι Χριστιανοί πού ἐκκλησιάζονται μέν, ἀλλά δέν θεωροῦν ἀπαραίτητο νά κοινωνήσουν τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Χριστοῦ.
Ζοῦμε σέ μία ἐποχή παρακμῆς στήν ἐκκλησιαστική ζωή τοῦ τόπου μας. Ἡ ἀκμή ἤ ἡ παρακμή φαίνεται ἀπό τήν συμμετοχή τῶν πιστῶν στή Θεία Κοινωνία. Ἀπό τήν στιγμή πού οἱ περισσότεροι ἐκκλησιαζόμενοι ἀπέχουν συνειδητά καί πεισματικά ἀπό τήν Θεία Κοινωνία, ζοῦμε μία ἐκκλησιαστική παρακμή» (ἁγ. Νικοδήμου Ἁγιορείτου, «Περί τῆς συνεχοῦς Μεταλήψεως τῶν Ἀχράντων τοῦ Χριστοῦ Μυστηρίων», σελ. 8).
Στό ἴδιο συμπέρασμα καταλήγει καί ὁ π. Ἀλέξανδρος Σμέμαν: «Ἡ Κοινωνία - γράφει - ἔχει παύσει νά εἶναι αὐταπόδεικτος ὁλοκλήρωσις τοῦ Εὐχαριστιακοῦ Μυστηρίου (τό 90% τῶν Εὐχαριστιακῶν μας Λειτουργιῶν τελοῦνται χωρίς νά μεταλαμβάνει κανείς), ἀνεπτύχθη μία πρόσθετος καί οὐσιαστικῶς ἀνεξάρτητος Θεολογία τῆς Εὐχαριστίας ὡς θυσίας, ἐγκύρου καθ’ ἑαυτήν, ἀνεξαρτήτως τῆς παρουσίας ἤ τῆς συμ-μετοχῆς τοῦ λαοῦ» (π. Ἀλεξάνδρου Σμέμαν, «Θεολογία τῆς Εὐχαριστίας»· βλ. «ΘΕΟΛΟΓΙΑ - ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ», 1962, σελ. 116).
Τό κείμενο πού ἀκολουθεῖ ἀφορᾶ τό α’ μέρος τῆς ὅλης ἐργασίας (τήν συχνότητα συμμετοχῆς στό Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας). Βασίζεται στίς παραδόσεις τοῦ α’ ἑξαμήνου τοῦ τρέχοντος ἀκαδημαϊκοῦ ἔτους 2011 - 2012 καί προσπαθεῖ νά φωτίσει ὅσο τό δυνατόν περισσότερες πτυχές αὐτῶν τῶν δύο ζητημάτων, ὑπό τό φῶς τῆς σχετικῆς Πατερικῆς διδασκαλίας, τῆς αἰωνοβίου ἐκκλησιαστικῆς πράξεως καί τοῦ Ἱεροκανονικοῦ δικαίου τῆς Ἐκκλησίας.
Τό κείμενο ἀναρτᾶται πρό τελικῶν διορθώσεων, ὁπότε θά ἦταν «εὐχῆς ἔργον» ἡ καλοπροαίρετος ὑπόδειξις τῶν σημείων πού χρειάζονται μεγαλύτερη ἀνάπτυξη ἤ περισσότερη ἐπεξεργασία.
Καθηγητής Ἀντώνιος Μάρκου
Μεγάλη Τεσσαρακοστή 2012